Instynkt niezawodzący  mówi nam,  że to słuszny przedmiot naszej   dumy.   Ale   te  siły mogą  być użyte zarówno na dobre jak na złe, ku pomnożeniu szczęścia lub niedoli.   Są   one  pod   względem moralnym obojętne, podobnie jak chleb przez nas  spożywany,   który  może wytwarzać   w  nas   energię  do  pracy lub do zbrodni. Mówią, że nauka umoralnia! Wielkie to złudzenie tegoczesne, bo przeczytanie jednej kartki dziejowej lub  statystyki już je obala. Dwór Ludwika  XV posiadał nierównie więcej nauki, niż jakaś wieśniaczka w Bretonii, ale czy był od niej moralniejszy? Każdy odpowie na to, co zechce; pisarze kryminaliści odpowiadają   nam   codziennie,   w   swoich   sprawozdaniach porównawczych.

(...)

Francuzi z r. 1789 marzyli wznioślee, że cały rodzaj ludzki przez wolność, braterstwo i zgodę złączy się w jedno, że wszyscy współobywatele wyzwoleni, kierując się tylko rozumem, utworzą rzeczpospolitą powszechną, bez granic i rządców. Jakoż wkrótce, dla rozpowszechnienia tego nowego Islamu, zmuszeni chwycić za broń i przyjęci z zapałem przez ludy wyzwolone, ci apostołowie —zdobywcy na wszystkich polach bitew europejskich zasiewali swe idee. I oto z tego nasienia potężnych drzew wyrosły chwasty, które oni według swego mniemania uważali za wyplenione. Było to olbrzymie rozczarowanie. „Myśmy wołali do ludów: wolność!" Ludy, przyklaskując nam, odpowiedziały: tak, niezależność narodowa! Marzyciele humanitarni przebudzili się w wieku wybujałych idei narodowościowych. 

A jednak pomimo to codzień rosną między narodami coraz wyższe zapoiy, których bronią liczni żołnierze i serca, opancerzone zawistnym patryotyzmem. Te dwa prądy przejściowe stanowią cechę wieku, który usiłowały opanować. Który z nich zwycięży: czy kosmopolityzm wszystko niwelujący, czy ekskluzywizm narodowościowy?"

Za:

Jedno stulecie. Ruch wszechświatowy w ciągu XIX wieku, Warszawa 1901, s. 2- 16.

Ww. fragment napisał E. De Vogue. Radzę zwrócić uwagę na rok.. Wszystko nadal aktualne  

Właśnie, co zwycięży? Czy historia zatoczy koło i po prądach "postępowych" nadejdzie czas, jak to nazywano kiedyś- reakcji czy restauracji idei? Poczekamy...Złudne prądy i mentalne plwociny odejdą w siną dal. W dal zapomnienia..