"Inwazja jaszczurów" autorstwa K. Capka jest zwana antyutopią, chociaż lepszym określeniem byłoby satyra czy parodia. Początkowo narracja rozwija się w kierunku książek przygodowych czy podróżniczych a la J. Verne, potem z każdą chwilą atmosfera gęstnieje aż do nasycenia treściami politycznymi. Tytułowe jaszczury, a w zasadzie Płazy to zwierzaki przypadkowo odkryte przez kapitana van Tocha, podczas rejsu koło Sumatry. Celem był połów pereł a ludność tubylcza bała się "diabłów." Później podczas urlopu kapitana trafia się znajomek, kapitalista z wiadomego rodu "starszych braci w wierze" i interes kwitnie. Ludzie poznają Płazy od różnych stron. Stwierdzają, że są inteligentne jak inteligentny bywa przeciętny Anglik czytujący gazety, czyli: są inteligentne inaczej, biernie odtwarzające papkę. Ale szybko się uczą i stają się zagrożeniem dla świata. Tym bardziej, że wypracowują świadomość "narodową." I oczywiście dzielą się na rasy. Incydenty zbrojne, potyczki, coraz większy obszar Ziemi pod wodą...Happy endu nie ma bo książka się kończy.

W recenzjach zwykle określa się "Inwazję jaszczurów" jako alegorię i ostrzeżenie przed rozmaitymi -izmami (napisana w 1935 r.). W rozmaitych posłowiach- moje wydanie jest z 1956 r.- dostrzega się tylko kpinę z kapitalizmu- słusznie dostaje się Anglii i Francji bo Niemcy to trochę inna para kaloszy. Co nie dziwi, w końcu trudno podejrzewać, że redaktor czy autor posłowia będzie kpił z komunizmu. A oprócz kpin z nazizmu, faszyzmu czy generalnie z ludzkiego podejścia do problemów- chodzi głównie o model tzw. demokratycznego państwa prawa, są też pyszne wstawki antykomunistyczne:

"Pierwsze istotnie zasadnicze i na skalę międzynarodową uznanie Płazów za naród przyniósł dopiero słynny apel Międzynarodówki Komunistycznej, podpisany przez towarzysza Mołokowa, a skierowany do wszystkich uciemiężonych, rewolucyjnych Płazów tego świata. Jakkolwiek apel ten- jak się wydaje- bezpośredniego wpływu na Płazy nie wywarł (...)"

Za: K. Capek, Inwazja jaszczurów, Warszawa 1956, s. 194- 195.

Apel jest wart przytoczenia:

"Towarzysze Płazy!

System kapitalistyczny znowu znalazł sobie nową ofiarę. Gdy tyrania jego definitywnie wali się w gruzy pod ciosami rewolucyjnego rozmachu uświadomionego klasowo proletariatu, zmurszały kapitalizm zaprzągł was, Pracownicy Morza, zakuł was w niewolę drobnomieszczańskiej cywilizacji, podporządkował was swym prawom klasowym, pozbawił was całkowicie wolności, uczynił wszystko, by móc was wykorzystywać bezkarnie i brutalnie

(14 wierszy skonfiskowano)

Pracujące Płazy! Nadchodzi moment, że zaczynacie uświadamiać sobie całą krzywdę niewolnictwa, w jakim żyjecie

(7 wierszy skonfiskowano)

oraz domagać się praw swoich jako klasa i naród!

Towarzysze Płazy! Rewolucyjny proletariat całego świata wyciąga do was dłoń

(11 wierszy skonfiskowano)

przy pomocy wszelkich środków. Twórzcie rady zakładowe, wybierajcie mężów zaufania, zakładajcie fundusze strajkowe! Bądźcie pewni, że uświadomione masy pracujące nie odstąpią was w waszej słusznej walce i ręka w rękę z wami podejmą ostatni atak.

(9 wierszy skonfiskowano)

Uciemiężone, rewolucyjne Płazy całego świata, łączcie się! Bój to będzie ostatni! Podpisano: Mołokow", ibidem, s. 195.

Pojawiły się także odezwy:

"Płazy, rzućcie broń! (Odezwa pacyfistyczna)

Molche, wirft Juden heraus! (Ulotka niemiecka)

Koledzy płazy! (Apel grupy anarchistów Bakuninowców)

Koledzy płazy! (Odezwa powszechna skautów wodnych)

(...) Płazy przyjaciele! (Odezwa Towarzystwa Odrodzenia Moralnego)

Obywatele płazy! (Odezwa Obywatelskiej Frakcji Kościoła Reformowanego w Dieppe)

Koledzy płazy! Wstępujcie w nasze szeregi! (Odezwa Związku Byłych Marynarzy)", ibidem, s. 196.

Capek nabija się przy okazji ze Spenglera- tu jako Wolf Meynert z dziełem "Untergang der Menschheit":

"Tragedia ludzkiego rodu dobiega końca- rozpoczął Wolf Meinert. -Nie wprowadzi nas w błąd jego gorączkowa inwencja i sukcesy techniczne! To tylko wypieki na twarzy organizmu napiętnowanego stygmatem śmierci. Nigdy jeszcze ludzkość nie przechodziła okresu tak wysokiej koniunktury życiowej jak dzisiaj- znajdźcie mi jednakże choć jednego szczęśliwego człowieka! Pokażcie mi klasę, która byłaby zadowolona, lub naród, który nie czułby się zagrożony w swym istnieniu!

...Pośród wszelkich darów cywilizacji, pośród krezusowych bogactw skarbów materialnych i duchowych coraz mocniej ogarnia nas natrętne uczucie niepewności, lęku i bezsilności", ibidem, s. 244.

I tym oto sposobem wyszła niezła parodia na 1 maja :>

Tags: Capek, socjalizm, komunizm, nazizm, faszyzm, kapitalizm, parodia, utopia, satyra, płazy, jaszczury, polityka, historia